Wilam Horzyca
28.02.1889 r (Lwów) – 2.03.1959 r. (Warszawa). Właściwie Wilhelm Henryk Hořitza (wywodził się z czeskiej rodziny) – polski reżyser i dyrektor teatrów, krytyk teatralny, współtwórca tzw. Polskiego Teatru Monumentalnego, pisarz, publicysta, tłumacz.
Edukację rozpoczął we Lwowie i Stryju, maturę zdał w 1908 r. Studiował, filologię klasyczną, historię sztuki i germanistykę na Uniwersytecie w Wiedniu. W 1914 r. zaciągnął się do Legionów Polskich. W 1916 r. ożenił się ze Stanisławą Gozdecką.
W latach 1917-1918 pracował jako nauczyciel języka niemieckiego w gimnazjum we Lwowie. W 1918 r. odbywał w Warszawie służbę wojskową w Departamencie Gospodarczym Ministerstwa Spraw Wojskowych. Wojsko opuścił w stopniu kapitana w 1921 r. W latach 1922-1931 wykładał historię dramatu i teatru powszechnego w Państwowej Szkole Dramatycznej, której został dyrektorem w 1929 r.
Od 1920 r. należał do grupy Skamander (był autorem manifestu artystycznego grupy i redaktorem pisma „Skamander”). W 1921 r. kierował wraz z Jarosławem Iwaszkiewiczem teatrem eksperymentalnym Elsynor. W latach 1922-31 wykładał historię dramatu w Państwowej Szkole Dramatycznej (od 1929 był dyrektorem tej szkoły). W 1924 r. związał się z Teatrem im. Wojciecha Bogusławskiego. Został sekretarzem artystycznym i dramaturgiem. W 1925 r. kierował tą sceną wspólnie z Leonem Schillerem i Aleksandrem Zelwerowiczem.
W latach 1931-1937 Horzyca był dyrektorem Teatrów Miejskich we Lwowie (współpracował, m.in. z reżyserami – Leonem Schillerem, Edmundem Wiercińskim, Bronisławem Dąbrowskim, scenografami – Władysławem Daszewskim, Ottonem Axerem, Andrzejem Pronaszką). W teatrze budował repertuar oparty na polskiej klasyce („Dziady” Adama Mickiewicza i „Sen srebrny Salomei” Juliusza Słowackiego w insc. Schillera, „Odprawa posłów greckich” Jana Kochanowskiego w insc. Horzycy i reż. Antoniego Cwojdzińskiego, a także Stanisław Wyspiański Cyprian Norwid, Wojciech Bogusławski, Aleksander Fredro). Pojawiła się również klasyka światowa (Calderon i Szekspir) oraz dramaturgia współczesna (George Bernard Shaw, Henryk Ibsen, Gilbert Keith Chesterton, Luigi Pirandello). Horzyca nie podpisywał realizacji swoim nazwiskiem, ponieważ nie miał jeszcze uprawnień reżyserskich (uzyskał je w 1939 r.).
W 1937 r. został współkierownikiem Teatru Narodowego w Warszawie, (w sezonie 1937/38 z Ludwikiem Solskim, w 1938/39 z Aleksandrem Zelwerowiczem). W latach 1930-1935 Horzyca był posłem na sejm z ramienia Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem – nie interesowała go jednak w działalność ściśle polityczna.
Równolegle z pracą w teatrach i sejmie zajmował się tłumaczeniami. Był autorem przekładów m.in. „Śmierci Dantona” Georga Büchnera, „Od poranku do północy” Georga Kaisera, opowiadań Josepha Conrada, „Magii” Gilberta Keitha Chestertona. Publikował eseje (m.in. o Słowackim, Norwidzie, Wyspiańskim, Lechoniu i Zelwerowiczu).
Współpracował ze „Sceną Polską” i dziennikiem „Epoka”, redagował miesięcznik społeczno-literacki „Droga” (1928-1937), był redaktorem tygodnika społeczno-kulturalnego „Pion” (1937-1939). Za zasługi w dziedzinie dziennikarsko-publicystycznej został odznaczony w 1936 r. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Na początku II wojny światowej przebywał we Lwowie. W 1940 r. wrócił do Warszawy. Tu pracował jako tłumacz w Zarządzie Miejskim, wykładał historię literatury na tajnych kursach oraz redagował wraz z Ferdynandem Goetlem konspiracyjne pismo „Nurt” (1943-44).
W 1945 r. został zastępcą dyrektora Teatru im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach, a następnie, objął dyrekcję Teatru Ziemi Pomorskiej w Toruniu, którą sprawował do 1948 r. (od września 1947 był również dyrektorem Teatru Miejskiego w Bydgoszczy).
W Toruniu wcielał w życie idee teatru monumentalnego, którego koncepcję realizował już we Lwowie w latach trzydziestych. Tu zrealizował dzieła klasyczne: „Sen nocy letniej” (1946) i „Romea i Julię” Szekspira (1947), „Za kulisami” Norwida (1946), „Życie snem” Calderona (1947), „Wesele” Wyspiańskiego (1947), a także współczesne dramaty, m.in.: „Magię” Chestertona (1947), „Cezara i Kleopatrę” Shawa (1948), „Pugaczowa” Jesienina (1948), „Dwa teatry” Szaniawskiego (1946) i „Orfeusza” Anny Świrszczyńskiej (1946).
W latach 1948-1951 był dyrektorem Teatru Polskiego w Poznaniu, w którym powtórzył wiele toruńskich inscenizacji. W latach 50. reżyserował m. in. w Teatrze Polskim we Wrocławiu, Teatrze im. Jaracza w Olsztynie, Teatrze im. Słowackiego i Starym Teatrze w Krakowie, Teatrze Współczesnym i Teatrze Narodowym w Warszawie.
W 1957 r. Horzyca objął funkcję dyrektora Teatru Narodowego, którą pełnił do śmierci. W 1960 r. Teatr Ziemi Pomorskiej w Toruniu przemianowano na Teatr im. Wilama Horzycy.
